Ondare historikoa

Historiaurrez hitz-egiteko, antzinako arbasoak utzitako errestoengatik hasi beharra da. Orain dela 2500-3000 urte egindako monumentu megalitikoak dira herrian eta Nafarroan dauden arrasto zaharrenak.

Etxalarko kasuan hainbat arrasto topatu daitezke Iratzako eta Zenitenelako mendi magaletan, harrespilak, cromlechak eta tumuluak batez ere. Hauek Pirineotako kultur megalitikoaren barruan kokatzen dira. Eraikin hauek, hobiratze kolektiboaren benetako mausoleoak dira. Bertan lurperatu ziren gure lurraldetako lehendabiziko biztanleak.

Nahiz eta monumentu megalitikoak egiteko materialak oso eskuragarri eduki, esfortzu handi egin beharra zuten hauek eraikitzeko. Garrantzi gehiago ematen zioten hil osteko egoitzari, eguneroko bizia egiteko etxeari baino.

Orduko jendeak artzaintzarekin, zerealen bilketarekin, ehizarekin eta arrantzaren laguntzarekin lortzen zuten bizitza aurrera ateratzea. Bizitzako arlo batzuetan nomaden bizitza eramaten zuten, belardiak bilatu behar baitzituzten beraien abereentzat, baina beti bizitzeko leku finko bat mantenduz.