Ondare arkitektonikoa

ERDIKO ERROTA

Errota hau Anduetzeta auzoaren bukaeran kokatua dago, tximista erreka bazterrean, goiko errota bezala. Itxura nahiko ona mantentzen du oraindik ere, XX. mende bukaeran martxan baitzegoen eta.

Errotaren atzeko aldetik, ubide zabal batetik, errotako harriak mugitzen dituen ura dator. Ubide hau zabala eta emaritsua da. Honek bukaeran hustubide bat du noiz behinka ubidea garbitzeko edota ura gainezka datorrenerako, hau irekitzeko. Ura bidaltzen duen presa, 150 metro inguru gorago kokatua dago eta herriko presarik handiena da eta hobekien kontserbatuena.

Historia

Errota hau, herrian egin zen lehendabiziko errota da eta XVII mendean eraiki zen. Garai hartan hiru errota harri zituen ehotze lanak egiteko, bi artorako eta bertzea garirako. Hasiera batean jabeak, Gaztelu familiakoak ziren baina gero, errotaren jabetza udalarekin banatu zuen. Aldaketa hau, udalak errota berri bat egin nahi zuenean gertatu zen. Udalako artxiboan agertzen den bezala, Gaztelukoek kontra egin zuten. Honen ondorioz errotaren jabetzaren erdia Udalarena izatera pasa zen. I. mende hasieran, bertatik lortzen zen herrirako argindarra. Aunitzetan, idortea zelako, edota errotaria lanean zegoelako argi indarra aunitz galtzen zen edo gabe gelditu. Argia bakarrik gauez izaten zen. XX. mende bukaeran oraindik errota lanean zegoen eta errotaria bertan bizi zen. Errotaria hil zen arte, bertan abereentzako pentsua saltzen zen.

Errotariak

Hasiera batean goiko eta erdiko errotetan errotaria berdina egoten zen lanean, baina gero aldaketa asko eman ziren. Holako aferetan herriko jauntxoek indar asko izaten zuten. Honen adibide 1857ko abuztuaren 6an udaleko sesioan hitz egindakoa. Herritarrek kexu ugariak zituzten erdiko errotako errotari buruz, bere irintzeko eragatik eta irinaren kalitate txarragatik batez ere. Honexegatik Etxalar eta Lesakako erroten artean konparazioa bat egitea erabaki zen. Konparazio honetatik garbi geratu zen Etxalarkoan irintzerakoan irin gutxiago ateratzen zela eta gainera kalitate txarragokoa kantitate berdina irintzeko bi errotetan erabilita. Emaitza hauen ondotik goiko errota eta beheko erroten errotarien trukaketa egin zen.