Ondare historikoa

Badirudi Pompeyok sortu zuela herria, Pirineoak zeharkatuz, Erromatik zetorrela eta Pompeyopolis izena jarri zion. Herria gotortu zuen, bere zereginen gunea bihurtuz.

Orreagako batailan porrot egin ondoren, Eblo eta Aznar kondeek Carlo Magnoren aginduz Etxalar indarrez hartzen saiatu ziren, baina porrot egin zuten.

Santxo Gartzia, Abarka goitizena zeukan Nafarroako lehen erregeak, frankoen kontrako bataila eduki zuen Etxalarko inguruetan eta, herriaren zerbitzu leiala eskertzeko, pribilegioak eta armarri bat eman zizkion abarken irudiarekin (996). Santxo Gartziak biziki estimatzen zuen herria eta horren seinale Sobrarbe gurutzea oparitu zion.

Santxo Ramírez Aragoiko erregea Nafarroako errege koroatu zutenean (1076), Etxalartarrek ohore hori ukatu zioten. Gartzia Ramírez, berriz, lagundu zuten errege koroatu zutenean.

Santxo Indartsuak, frankizia eta foruekin saritu zuen Etxalar, Navas de Tolosako batailan erakutsitako adoreagatik, urrezko katea zeraman ikurra oparituz, hain zuzen geroago Nafarroako armarriak hartuko zuena.

La nobleza de Etxalar es de la época de los godos y los romanos, consiguiendo mantener impune a lo largo de los años sus terrenos e independencia de las invasiones árabe y africana.

Etxalarko noblezia, erromatar eta godoen garaikoa da, betidanik beren lurraldeak eta independentzia mantendu baitituzte arabiar eta afrikarren inbasioetatik.

XIV. mendean, Etxalar lau-hirien (Arantza, Igantzi, Bera Eta Lesaka) erreinuan sartu zen. Honetan Lesakak eta Etxalarrek bakarrik zeukaten erabakiak hartzeko ahalmena.

Urteak pasatzen zihoazen heinean, Etxalar herriak borrokan jarraitu zuen lapurtarrekin. Borroka hauetatik, gehi beste antzeko ekintzengatik, hurrengo pribilegio hau eman zion herriari orduan Nafarroako errege zen Don Juan II.ak: artzainek egun berean joan eta etorria egiten ahal zuten belardietaraino beraien abereak bazkatzeko baimena zuten, nahiz eta zeharkatzen zituzten belardi, mendi edo lurraldeak erreinukoak izan.

Errege Katolikoek Etxalarko pribilegioak (1512) berretsi zituzten, Granadako setio eta hartzean parte hartzeagatik.

Etxalarrek, nobleziaren, kaparetasun eta leialtasun tituluak dauzka, Iruña, Baztan eta Erronkarik adina.